Të ushqyerit në sëmundjen pulmonare obstruktive kronike (COPD)

Sëmundja pulmonare obstruktive kronike (COPD) është një sëmundje progresive e mushkërive që përfshin bronkitin kronik dhe emfizemën, dhe më së shpeshti shkaktohet nga ekspozimi afatgjatë ndaj grimcave dhe gazeve të dëmshme, siç është pirja e duhanit dhe ajri i ndotur. Pacientët me COPD shpesh përballen me probleme të tilla si gulçim, ulje e tolerancës ndaj ushtrimeve, hipoksi, hiperkapni, infeksione të shpeshta të sistemit të frymëmarrjes dhe kequshqyerje. Dieta luan një rol të rëndësishëm në menaxhimin e kësaj sëmundjeje, pasi marrja e duhur e lëndëve ushqyese mund të përmirësojë shëndetin e përgjithshëm, të zvogëlojë ashpërsinë e simptomave dhe të rrisë efikasitetin e funksionit të mushkërive.

1. Nevojat kalorike dhe ushqyese në pacientët me sëmundje pulmonare obstruktive kronike (COPD)

Pacientët me sëmundje pulmonare obstruktive kronike (COPD) shpesh kërkojnë energji të shtuar për shkak të gjendjes kronike hipermetabolike që vjen nga rritja e punës së muskujve të frymëmarrjes, si dhe procesi inflamator kronik që është vazhdimisht i pranishëm në këtë sëmundje. Për shkak të funksionit të reduktuar të mushkërive, pacientët me COPD kanë rritje të shpenzimit të energjisë gjatë lëvizjeve të frymëmarrjes, gjë që mund të rezultojë në shpenzime dukshëm më të larta të energjisë në krahasim me individët e shëndetshëm. Hulumtimet tregojnë se për disa pacientë me COPD, kërkesat për energji mund të rriten deri në 10-15%, në varësi të ashpërsisë së sëmundjes.

 

Hipermetabolizmi dhe çekuilibri i energjisë

Muskujt e frymëmarrjes, veçanërisht muskujt e diafragmës dhe ndërbrinjëve, në pacientët me COPD punojnë nën ngarkesë të shtuar, duke rezultuar në rritje të konsumit të oksigjenit dhe energjisë. Ky tension kronik çon në hipermetabolizëm, një gjendje që rrit rrezikun e katabolizmit dhe humbjes së masës muskulore. Përveç kësaj, kequshqyerja është shumë e zakonshme tek pacientët me COPD, veçanërisht ata në fazat e avancuara të sëmundjes dhe mund të manifestohet si humbje peshe, masë e dobët muskulore, hipoalbuminemi dhe reduktim të përgjigjes imune.

 

Katabolizmi dhe humbja e masës muskulore

Humbja e masës muskulore në pacientët me COPD, veçanërisht në muskujt e frymëmarrjes, përkeqëson më tej gjendjen pasi zvogëlon efikasitetin e frymëmarrjes dhe tolerancën ndaj ushtrimeve. Dobësia progresive e muskujve çon në uljen e aktivitetit fizik, i cili në kombinim me anoreksi ose ulje të oreksit (simptomë e zakonshme tek këta pacientë) shkakton një bilanc negativ të energjisë. Kjo krijon një “cikël vicioz” ku trupi nuk mund të plotësojë nevojat e shtuara për energji, duke çuar në përkeqësim të mëtejshëm të funksionit të frymëmarrjes dhe dobësi të përgjithshme.

 

Qëllimet e të ushqyerit

Qëllimi i planit ushqimor për pacientët me COPD është i dyfishtë:

Së pari, për të siguruar marrjen e duhur të kalorive dhe lëndëve ushqyese për të parandaluar kequshqyerjen dhe humbjen e masës muskulore. Kjo është jetike për ruajtjen e forcës së muskujve, duke përfshirë muskujt e frymëmarrjes.

Së dyti, për të përmirësuar cilësinë e jetës duke optimizuar statusin ushqyes dhe duke reduktuar simptomat e sëmundjes, të tilla si dobësia dhe lodhja.

Pacientët duhet të konsumojnë energji të mjaftueshme për të plotësuar nevojat e rritura të kalorive, por gjithashtu të shmangin marrjen e tepërt të ushqimeve që ngarkojnë më shumë mushkëritë, siç është marrja e tepërt e karbohidrateve, të cilat mund të rrisin prodhimin e dioksidit të karbonit dhe të përkeqësojnë hiperkapninë.

2. Makronutrientët

Marrja adekuate e makronutrientëve jo vetëm që siguron nivele adekuate të energjisë, por gjithashtu mbështet ekuilibrin metabolik, përmirëson funksionin e mushkërive dhe rrit ndjenjën e përgjithshme të mirëqenies në pacientët me COPD.

Proteinat: Për shkak të tendencës së lartë për katabolizëm dhe humbje të masës muskulore, rekomandohet që marrja e proteinave të jetë më e lartë se rekomandimet standarde. Në mënyrë tipike, 1,2 deri në 1,5 gram proteina për kilogram peshë trupore në ditë rekomandohet për pacientët me COPD. Proteinat me cilësi të lartë si mishi pa dhjamë, peshku, vezët, produktet e qumështit dhe burimet bimore si bishtajoret dhe arrat janë thelbësore për ruajtjen e masës muskulore dhe funksionin e muskujve të frymëmarrjes.

Karbohidratet: Edhe pse karbohidratet janë një burim bazë energjie, në pacientët me COPD rekomandohet që marrja e tyre të jetë e moderuar për shkak të rritjes së prodhimit të dioksidit të karbonit gjatë metabolizmit të karbohidrateve. Marrja duhet të fokusohet në karbohidratet komplekse nga drithërat, perimet dhe frutat, të cilat lëshojnë energji ngadalë dhe mbajnë nivelet e glukozës në gjak të qëndrueshme.

Yndyrnat: Yndyrnat duhet të jenë një burim i rëndësishëm energjie në pacientët me COPD, pasi oksidimi i tyre prodhon më pak dioksid karboni sesa karbohidratet. Yndyrnat e pangopura, veçanërisht acidet yndyrore omega-3, kanë efekte anti-inflamatore dhe mund të ndihmojnë në reduktimin e inflamacionit kronik. Këto yndyrna mund të gjenden në peshk (salmon, skumbri), vaj ulliri, arra dhe fara.

3. Mikroelementet

Mikronutrientët luajnë një rol kyç në ruajtjen e shëndetit dhe funksionit të pacientëve me COPD. Për shkak të natyrës së sëmundjes, shumë pacientë zhvillojnë mangësi në disa vitamina dhe minerale që janë të nevojshme për të mbështetur sistemin imunitar, për të ruajtur funksionin e muskujve dhe për të reduktuar inflamacionin. Marrja adekuate e mikronutrientëve mund të ndihmojë në menaxhimin e sëmundjeve, përmirësimin e funksionit të frymëmarrjes dhe reduktimin e stresit oksidativ dhe inflamacionit.

 

Antioksidantë

Stresi oksidativ është një mekanizëm i rëndësishëm patofiziologjik në COPD, pasi inflamacioni kronik i mushkërive shkakton rritjen e prodhimit të specieve reaktive të oksigjenit (ROS), të cilat mund të dëmtojnë qelizat e sistemit të frymëmarrjes. Konsumimi i ushqimeve të pasura me antioksidantë mund të ndihmojë në neutralizimin e këtyre molekulave të dëmshme dhe të zvogëlojë ndikimin e tyre në strukturën dhe funksionin e indeve të frymëmarrjes.

 

Ushqim i pasur me mikroelemente

• Ushqimet e pasura me vitaminë C përfshijnë agrumet (portokall, limon, grejpfrut), kivi, luleshtrydhe, manaferrat, specat jeshil dhe lakra.
• Vitamina E gjendet në fara, arra (bajame, lajthi), vaj ulliri, avokado dhe perime me gjethe jeshile.
• Ushqimet e pasura me selen përfshijnë peshkun, ushqimet e detit, vezët dhe arrat (sidomos arrat braziliane).
• Ushqime të pasura me vitaminë D, si peshku yndyror (salmoni, skumbri, sardelet), vezët, produktet e qumështit të fortifikuara dhe drithërat e fortifikuara.
• Burimet e kalciumit përfshijnë produktet e qumështit (qumësht, kos, djathë), pije të fortifikuara me bazë bimore (bajame, qumësht soje), perime me gjethe jeshile si brokoli dhe spinaqi dhe drithëra të fortifikuara.
• Magnezi mund të gjendet në arrat, bishtajore, banane, perime jeshile dhe fara.
• Ushqimet e pasura me zink përfshijnë ushqimet e detit, mishin, bishtajoret dhe drithërat.

4. Hidratimi në pacientët me sëmundje pulmonare obstruktive kronike (COPD)

Hidratimi adekuat luan një rol jetik në menaxhimin e simptomave të sëmundjes pulmonare obstruktive kronike (COPD), veçanërisht në mbështetjen e funksionit të frymëmarrjes. Kjo është e një rëndësie të veçantë sepse statusi optimal i hidratimit ndihmon në hollimin e mukusit (gëlbazës) të trashë dhe viskoze në traktin respirator, duke lehtësuar evakuimin e tij përmes ekspektorimit. Grumbullimi i mukusit të trashë në rrugët e frymëmarrjes jo vetëm që mund të vështirësojë frymëmarrjen, por edhe të rrisë rrezikun e infeksioneve dhe acarimeve akute. Marrja e rregullt e lëngjeve ndihmon në mbajtjen e mukusit në gjendje të lëngshme, gjë që është çelësi për funksionimin e qetë të qelizave ciliare (epiteli ciliar) që janë përgjegjës për transportimin e mukusit nga mushkëritë në gojë. Ky “pastrim mukociliar” është një mekanizëm themelor për pastrimin e rrugëve të frymëmarrjes dhe ruajtjen e funksionit të mushkërive. Pacientët me COPD shpesh kanë pastrim mukociliar të dëmtuar, kështu që hidratimi adekuat është thelbësor për të zvogëluar rrezikun e stagnimit të mukusit dhe infeksioneve dytësore bakteriale.

 

Sasia ditore e rekomanduar e lëngjeve

Rekomandohet që pacientët me COPD të konsumojnë të paktën 6-8 gota ujë në ditë (afërsisht 1,5-2 litra), sasia e të cilit mund të ndryshojë në varësi të peshës trupore, aktivitetit fizik dhe klimës. Në kushtet e temperaturave më të larta ose aktivitetit fizik të shtuar, nevoja për lëngje mund të rritet. Nëse është e nevojshme, pacientët mund të marrin rekomandime të individualizuara hidratimi nga mjeku ose dietologu i tyre.

 

Pirja e ujit dhe shmangia e dehidrimit

Uji është zgjidhja më e mirë për hidratim, sepse ndihmon drejtpërdrejt mukozën e hollë dhe siguron lagështi optimale në rrugët e frymëmarrjes. Lëngje shtesë mund të merren edhe nëpërmjet ushqimeve që janë të pasura me ujë, si supat, gjellat dhe frutat (shalqiri, pjepëri, mollët, kastravecat). Nga ana tjetër, është e rëndësishme të shmanget marrja e tepërt e pijeve që përmbajnë kafeinë (kafe, çaj, pije të gazuara) dhe alkool, pasi ato kanë një efekt diuretik. Diuretikët stimulojnë ekskretimin e ujit përmes urinës, gjë që mund të çojë në dehidrim dhe përkeqësim të mëtejshëm të funksionit të frymëmarrjes te pacientët me COPD. Dehidratimi mund të trash mukozën dhe të vështirësojë ekspektorimin, gjë që përkeqëson simptomatologjinë e sëmundjes.

 

Këshilla për përmirësimin e hidratimit

• Pacientët duhet të pinë ujë rregullisht gjatë ditës, edhe kur nuk ndiejnë etje, sepse ndjenja e etjes nuk korrespondon gjithmonë me nevojën aktuale për lëngje, sidomos tek të moshuarit.
• Për pacientët që e kanë të vështirë të pinë sasi të mëdha uji përnjëherë për shkak të dispnesë ose simptomave të tjera, rekomandohet të pinë gllënjka të vogla dhe të shpeshta gjatë gjithë ditës.
• Mbajtja e lagështisë në mjedis është gjithashtu e dobishme. Përdorimi i lagështuesve të ajrit mund të ndihmojë në ruajtjen e lagështirës së sistemit të frymëmarrjes dhe të zvogëlojë ndjenjën e pakëndshme të thatësisë në traktin respirator.

5. Vakte të shpeshta dhe të vogla në pacientët me sëmundje pulmonare obstruktive kronike (COPD)

Në pacientët me sëmundje pulmonare obstruktive kronike (COPD), frymëmarrja shpesh kërkon shumë më tepër energji dhe përpjekje për shkak të funksionit të dëmtuar të mushkërive. Kjo tendosje e shtuar në muskujt e frymëmarrjes mund të çojë në ndjenja lodhjeje, ngopje të shpejtë kur hahet dhe pamundësi për të gëlltitur mjaftueshëm ushqim, gjë që mund të zvogëlojë mbështetjen e përgjithshme ushqyese të nevojshme për të menaxhuar sëmundjen. Rritja e përpjekjeve të frymëmarrjes, veçanërisht në pacientët me COPD të moderuar deri në të rëndë, shpesh rezulton në uljen e tolerancës ndaj vakteve të mëdha. Një stomak plot mund të bëjë presion shtesë në diafragmë, duke zvogëluar aftësinë e saj për t’u zgjeruar siç duhet, duke e bërë frymëmarrjen edhe më të vështirë dhe më pak efikase. Pacientët shpesh përjetojnë fryrje, rëndim dhe parehati me vakte të mëdha, të cilat mund të çojnë në marrjen e kufizuar të kalorive dhe lëndëve ushqyese të rëndësishme.

Për të shmangur këtë ndjenjë të pakëndshme dhe për të ofruar mbështetje më të mirë ushqyese, rekomandohet që pacientët të hanë vakte më të vogla, por më të shpeshta. Në vend të tre vakteve kryesore tradicionale, një strategji efektive është të hani pesë deri në gjashtë vakte më të vogla gjatë ditës. Kjo u siguron pacientëve një burim të vazhdueshëm energjie dhe lëndësh ushqyese pa mbingarkuar sistemin tretës ose diafragmën. Vaktet e shpeshta të vogla ndihmojnë në ruajtjen e niveleve të qëndrueshme të glukozës në gjak, gjë që ka një rëndësi të veçantë për pacientët me COPD, të cilët shpesh kanë nevoja të shtuara për energji për shkak të stresit kronik të frymëmarrjes. Kjo strategji redukton nevojën për të ngrënë tepër dhe ndihmon në përmirësimin e tolerancës ushqimore te këta pacientë.

 

Rekomandime për zgjedhjen e ushqimit

Gjatë zgjedhjes së ushqimit për vakte të vogla, është e nevojshme të theksohet rëndësia e ushqimit të dendur nga ana ushqyese që siguron një ekuilibër optimal të makronutrientëve (karbohidrate, proteina, yndyrna), por edhe të mikronutrientëve. Proteinat si element bazë për ruajtjen e masës muskulore duhet të përfshihen në çdo vakt, për të parandaluar humbjen e masës muskulore dhe për të ruajtur forcën e muskujve të frymëmarrjes. Zgjedhja e ushqimit duhet të përfshijë:

• Burimet pa yndyrë të proteinave si peshku, pula, gjeli i detit, vezët dhe produktet e qumështit me pak yndyrë ofrojnë proteina lehtësisht të tretshme.
• Karbohidratet komplekse, si produktet me drithëra të plota (bukë integrale, oriz kaf, tërshërë), të cilat ofrojnë një burim të qëndrueshëm energjie.
• Yndyrna të shëndetshme, të cilat duhet të përfshihen përmes burimeve si avokado, arrat, farat dhe vaji i ullirit, pasi ndihmojnë në rritjen e marrjes së kalorive pa e mbingarkuar stomakun.

 

Shmangia e vakteve të mëdha para gjumit

Një stomak plot para gjumit mund ta vështirësojë ndjeshëm frymëmarrjen dhe të zvogëlojë efikasitetin e diafragmës. Kjo është veçanërisht e rëndësishme sepse pacientët me COPD shpesh kanë probleme me frymëmarrjen gjatë natës për shkak të ndryshimeve në pozicionin e trupit dhe uljes së lëvizshmërisë së mushkërive kur janë shtrirë. Për shkak të kësaj, rekomandohet që vaktet të jenë të vogla dhe të lehta disa orë para gjumit, për të shmangur shqetësimet që lidhen me stomakun plot dhe për të përmirësuar cilësinë e gjumit të natës.

6. Shmangia e ushqimeve që përkeqësojnë frymëmarrjen te pacientët me COPD

Pacientët me sëmundje pulmonare obstruktive kronike (COPD) shpesh kanë vështirësi në frymëmarrje, gjë që mund të përkeqësohet më tej nga disa ushqime. Disa ushqime kanë tendencë të shkaktojnë fryrje ose gazra, të cilat mund të kufizojnë lëvizjen e diafragmës, një muskul kyç për frymëmarrjen. Ky kufizim zvogëlon kapacitetin e mushkërive dhe e bën frymëmarrjen më të vështirë, duke përkeqësuar simptomat e sëmundjes. Disa ushqime përmbajnë përbërës që nxisin prodhimin e gazit në sistemin tretës, duke shkaktuar fryrje dhe parehati. Pacientët me COPD tashmë kanë kapacitet të zvogëluar të mushkërive, kështu që çdo tendosje shtesë në sistemin e frymëmarrjes mund të përkeqësojë ndjeshëm frymëmarrjen.

Ushqimet që zakonisht shkaktojnë gazra dhe fryrje përfshijnë:

• Fasule dhe bishtajore (thjerrëzat, bizelet).
• Perimet, si brokoli, lakra, lulelakra.
• Pijet e gazuara, të cilat përmbajnë dioksid karboni dhe shkaktojnë akumulimin e gazit në stomak.
• Hudhra dhe qepa, të cilat përmbajnë sheqerna komplekse që nuk shpërbëhen plotësisht në zorrën e hollë dhe fermentohen në zorrën e trashë.
• Drithërat integrale janë të pasura me fibra të patretshme, të cilat mund të shkaktojnë fryrje nëse nuk hahen gradualisht.

 

Mekanizmi i përkeqësimit të frymëmarrjes

Kur ndodhin gazra dhe fryrje, presioni në zgavrën e barkut rritet, duke kufizuar kështu lëvizshmërinë natyrale të diafragmës. Diafragma është muskuli më i madh i frymëmarrjes që lejon mushkëritë të zgjerohen gjatë thithjes. Kur nuk mund të lëvizë siç duhet për shkak të fryrjes, mushkëritë nuk mund të zgjerohen sa duhet, gjë që redukton vëllimin e ajrit të thithur dhe rrit gulçimin.

 

Strategji për të reduktuar fryrjen

Pacientët me COPD mund të zvogëlojnë simptomat e tyre të fryrjes përmes disa strategjive:

Shmangia ose kufizimi i ushqimeve që prodhojnë gaz: Megjithëse këto ushqime janë të shëndetshme, pacientët duhet t’i konsumojnë ato me masë dhe të jenë të vetëdijshëm për reagimet individuale.

Ndarja e vakteve tuaja në porcione më të vogla por më të shpeshta: Kjo strategji zvogëlon mundësinë e gazrave dhe rëndimit të barkut.

Përtypja e plotë e ushqimit: Ngrënia e shpejtë dhe mospërtypja e mjaftueshme mund të çojë në gëlltitjen e ajrit, i cili gjithashtu mund të shkaktojë fryrje.

Kufizoni pijet e gazuara: Pijet e gazuara përmbajnë gaz të tretur i cili mund të çojë drejtpërdrejt në rritjen e prodhimit të gazit në stomak.

Rritni gradualisht marrjen e fibrave: Megjithëse ushqimet e pasura me fibra janë thelbësore për tretje të shëndetshme, rritja e marrjes së fibrave shumë shpejt mund të shkaktojë probleme me gazrat. Marrja graduale ndihmon sistemin tretës të përshtatet.

 

Përshtatja individuale ndaj të ushqyerit

Është e rëndësishme që pacientët me COPD të konsultohen me një mjek për të përshtatur dietën e tyre sipas nevojave dhe reagimeve individuale. Disa pacientë mund të tolerojnë disa ushqime më mirë se të tjerët, kështu që plane të individualizuara të vakteve janë të nevojshme.

7. Konkluzioni

Ushqimi i duhur është një pjesë kritike e strategjisë së përgjithshme të menaxhimit për sëmundjen pulmonare obstruktive kronike (COPD). Me plane ushqimore të rregulluara siç duhet, mund të sigurohet marrja optimale e energjisë për të ruajtur peshën trupore, për të mbështetur funksionin e muskujve të frymëmarrjes dhe për të minimizuar proceset inflamatore, të cilat janë thelbësore për këtë sëmundje. Pacientët me COPD kanë nevoja specifike ushqyese që varen nga statusi i tyre individual dhe shtrirja e sëmundjes. Duhet të krijohet një plan vakt i personalizuar për të përmbushur nevojat e tyre specifike, duke përfshirë marrjen e duhur të kalorive, makronutrientët, mikronutrientët dhe hidratimin.

Me një dietë të ekuilibruar siç duhet bazuar në vakte të vogla por të shpeshta, shmangien e ushqimeve që mund të rëndojnë sistemin e frymëmarrjes dhe marrjen e duhur të antioksidantëve, cilësia e jetës së pacientëve mund të përmirësohet ndjeshëm.