K04.0 Пулпит (Pulpitis)

Пулпитот е сложен воспалителен процес кој ги зафаќа ткивата на забната пулпа – витален централен дел на забот кој содржи нерви, крвни садови и сврзно ткиво, обезбедувајќи ја структурата и инервацијата на забот. Овој воспалителен процес најчесто е резултат на пенетрација на патогени микроорганизми низ надворешните слоеви на забот, кои можат да бидат загрозени од кариес, механичка траума или други оштетувања. Како што напредува процесот, пулпата, која е затворена во цврст дентален простор, се соочува со зголемен притисок предизвикан од воспалителен едем.

 

 

I. Патофизиолошки механизми на пулпит

Во нормални услови, пулпата функционира како динамично ткиво способно да реагира на надворешни стимули. Меѓутоа, со навлегувањето на бактериите и нивните токсини, се активира инфламаторен одговор кој предизвикува ослободување на воспалителни медијатори, како што се простагландини и интерлеукини, кои го активираат процесот на вазодилатација и ја зголемуваат васкуларната пропустливост. Овој механизам резултира со акумулација на ексудат што предизвикува зголемен интракамерален притисок. Поради ограничениот простор во комората на пулпата, тоа доведува до компресија на васкуларните структури и намалена перфузија, со можност за исхемија и последователна некроза на ткивото на пулпата, особено во случаи на неповратен пулпит.

 

1. Видови на пулпит: акутен и хроничен

Пулпит, воспаление на ткивото на пулпата во забот, се појавува во две главни клинички форми – акутен и хроничен пулпит, кои се разликуваат по етиологија, симптоматологија и хистопатолошки карактеристики. Разбирањето на овие форми е од клучно значење за навремено дијагностицирање и успешно справување со состојбата, со цел да се зачува забната структура и да се спречат понатамошни компликации.

 

1.1. Акутен пулпит

Акутен пулпит е интензивна воспалителна реакција на ткивото на пулпата која се карактеризира со силна, остра болка и ненадејни, остри болни епизоди. Овие болки обично се предизвикани од термички дразби (топла или ладна) и може да бидат придружени со спонтана болка, особено со промена на температурата на околината или со внес на течности и ладна или топла храна. Болката обично е акутно локализирана на погодениот заб, но може да зрачи на соседните структури и често е тешко да се поднесе, што го поттикнува пациентот брзо да побара стоматолошка нега. Кај акутниот пулпит, воспалителните медијатори, како што се простагландините, хистаминот и другите биохемиски супстанции, се ослободуваат во големи количини, предизвикувајќи вазодилатација и зголемена васкуларна пропустливост, што пак доведува до формирање на едем во ограничениот простор на пулпата. Ова дополнително го зголемува интракамералниот притисок и предизвикува компресија на нервните завршетоци, што го прави воспалението прогресивно и болката неподнослива.

Акутниот пулпит, доколку не се лекува, може брзо да напредува во неповратен пулпит, каде што пулпата се соочува со можност за некроза поради нарушена перфузија и исхемија. Затоа, брзата интервенција е од суштинско значење за да се избегне неповратно оштетување и губење на структурата на забите.

 

1.2. Хроничен пулпит

Хроничниот пулпит е бавен и долготраен воспалителен процес кој најчесто се јавува како резултат на постојан и долготрајни стоматолошки стрес и инфекции. Кај хроничен пулпит, ткивото на пулпата се прилагодува на воспалителниот процес, каде што болката е полесна и помалку интензивна, но сепак константна. Симптомите вклучуваат блага, „тапа“ болка која може да биде долготрајна и помалку силна од акутниот пулпит, но и подмолна, бидејќи пациентите често ја игнорираат или ја отфрлаат како безначајна. Ова доведува до постепена прогресија на воспалителниот процес, кој со текот на времето може да резултира со целосна дегенерација и некроза на ткивото на пулпата.

Кај хроничен пулпит, хистопатолошките наоди покажуваат пролиферација на фиброзно ткиво и присуство на лимфоцитна инфилтрација. Во хронични случаи, пулпата често станува поотпорна на болка, бидејќи нервните завршетоци се подложени на процеси на адаптација или дури и дегенерација, поради што воспалението може да напредува без изразени симптоми. Овој тип на пулпит може да доведе до формирање на гноен апсцес или да се прошири во периапикалната област, што доведува до дополнителни компликации како што се апикален периодонтитис или периапикален апсцес.

 

1.3. Диференцијална дијагноза и терапевтски пристап

Правилната идентификација на формата на пулпит е од суштинско значење за изборот на вистинската терапија. Акутниот пулпит обично бара итна интервенција со користење на анестезија и евентуално дентална терапија за да се намали интракавитарниот притисок, додека хроничниот пулпит често бара ендодонтска терапија или третман на коренскиот канал.

 

2. Разлики помеѓу реверзибилен и неповратен пулпит

Во клиничката стоматологија, пулпитот се класифицира како реверзибилен или неповратен, во зависност од степенот на оштетување и можноста за регенерација на ткивото на пулпата. Оваа класификација е клучна за одредување на соодветниот терапевтски пристап и предвидување на прогнозата на болеста.

 

2.1. Реверзибилен пулпит

Реверзибилен пулпит е состојба во која воспалението на ткивото на пулпата е благо и ограничено, а по отстранувањето на предизвикувачкиот агенс, постои можност за целосна реставрација на пулпата. Оваа форма на пулпит често е предизвикана од мали кариозни лезии, трауматски повреди или термичка и хемиска иритација. Пациентите со реверзибилен пулпит обично се жалат на минлива, краткотрајна болка која е поттикната од стимули како што се студени или слатки, а болката брзо исчезнува по отстранувањето на стимулот.

Во случаите на реверзибилен пулпит, воспалителниот процес е ограничен само на периферијата на пулпата, без значително оштетување на длабоките структури. Хистопатолошки се забележува благо зголемена васкуларност и мал број на воспалителни клетки, што укажува на можност за заздравување. Терапевтски, овој тип на пулпит се третира со отстранување на кариес или други надразнувачи и ставање ресторативен материјал за зачувување и заштита на пулпата, овозможувајќи и целосно да се регенерира.

 

2.2. Неповратниот пулпит

Иреверзибилниот пулпит, од друга страна, е состојба во која воспалението е толку напредно и интензивно што ткивото на пулпата претрпува неповратно оштетување. Болката кај неповратниот пулпит е поизразена, често интензивна и продолжена и може да биде присутна без дразби. Пациентите со оваа состојба се жалат на спонтана болка која може да биде мачна и да се влоши ноќе.

Кај неповратниот пулпит, воспалителниот процес е придружен со некроза на ткивото на пулпата, зголемување на бројот на воспалителни клетки и нарушена васкуларна пропустливост, што доведува до значителна дегенерација на пулпата. Хистопатолошки, постои целосно уништување на нормалната архитектура на пулпата, со области на хеморагија, едем и ткивна некроза. Во такви случаи, регенерацијата на ткивото на пулпата е невозможна, така што единствениот соодветен третман е ендодонтска терапија или третман на коренскиот канал, при што се отстранува оштетеното и некротичното ткиво, а коренскиот канал се полни со запечатувачки материјал.

Разликата помеѓу реверзибилниот и неповратниот пулпит лежи во сериозноста на воспалението и можноста за регенерација на пулпата, што е одлучувачки фактор во изборот на терапија и прогнозата на болеста.

 

3. Компликации на нетретиран пулпит

Нетретираниот пулпит може да резултира со сериозни компликации кои значително влијаат на оралното и општото здравје. Кога воспалението во пулпата останува активно без соодветна терапија, инфекцијата може да се прошири низ коренските канали и да го зафати периапикалниот простор, предизвикувајќи акутен или хроничен апикален периодонтитис. Апикалниот периодонтитис е воспалителна реакција на периапикалните ткива што доведува до уништување на коскеното ткиво околу коренот на забот, со можност за болка, оток и зголемена подвижност на забот.

Во случај на продолжен и нетретиран воспалителен процес, инфекцијата може да напредува во понапредна фаза и да предизвика забен апсцес – собирање на гној во периапикалната област, проследено со силна болка, отекување на лицето и ризик од раст на ширење на инфекција. Апсцесите може да ескалираат во целулитис, што е дифузно воспаление на меките ткива и може да доведе до сериозни инфекции, како што е остеомиелитис на коскените структури или дури и септикемија ако бактериите навлезат во системската циркулација. Во овие случаи, состојбата станува итна и бара агресивна медицинска интервенција, а во некои случаи дури и хоспитализација.

Покрај тоа, хроничната инфекција на пулпата може да доведе до формирање на периапикални грануломи или цисти, кои го нарушуваат интегритетот на коскеното ткиво и можат да ги компромитираат околните структури. Овие патолошки лезии не само што можат да предизвикаат хронична болка и непријатност, туку бараат и хируршки третман за нивно отстранување.

 

 

II. Клинички изглед на Пулпит

Во клиничката рамка на пулпитот доминираат различни видови на болка, кои се разликуваат по интензитет, времетраење и карактер, во зависност од стадиумот и формата на воспалението.

Во случај на реверзибилен пулпит, болката обично е краткотрајна и се јавува само кога е изложена на надворешни дразби, како што се топлина, студ или слатки. Пациентите може да доживеат силна, но непосредна болка која исчезнува веднаш по отстранувањето на стимулот. Оваа болка не е спонтана, туку условена од специфични дразби, што укажува дека пулпата има потенцијал да се опорави доколку се отстрани причината за воспаление, како што е забен кариес или иритации предизвикани од недоволно изолирани пломби.

Во случај на неповратен пулпит, воспалението е значително напреднато и ткивото на пулпата претрпува неповратно оштетување. Пациентите со неповратен пулпит доживуваат долготрајна, често спонтана болка која се јавува без надворешен стимул и може да биде поинтензивна ноќе или кога се лежи. Болката во овие случаи е пулсирачка, интензивна и често ги доведува пациентите до потешкотии во нормалното функционирање. Може да трае од неколку минути до неколку часа и е отпорен на аналгетици, што дополнително ја влошува состојбата на пациентот и додава стрес.

 

1. Дополнителни симптоми на пулпит

Покрај болката, пулпитот може да се манифестира и со голем број дополнителни симптоми, кои често зависат од стадиумот на болеста и нивото на воспалителниот процес.

Зголемена чувствителност на студ и топлина: Пациентите чувствуваат силна болка при контакт со ладна или топла храна и пијалоци, што е особено изразено кај реверзибилен пулпит. Кај неповратниот пулпит, оваа чувствителност е придружена со долготрајна болка која не поминува брзо по отстранувањето на стимулот.

Болка при џвакање или гризење: Овој симптом се појавува како резултат на зголемен притисок врз ткивото на пулпата и зголемена чувствителност на забот на механички стрес. Џвакањето може да биде проследено со акутна болка, особено ако пулпитот е во напредна фаза.

Повремени епизоди на отекување на меките ткива околу забите: Во случај на значително воспаление, околните ткива може да отекуваат поради прогресијата на инфекцијата во периапикалниот простор. Отокот е придружен со непријатност и чувство на притисок во пределот на забите, а во некои случаи може да доведе и до забележлива промена на обликот на лицето и зголемена чувствителност на допир во погодената област.

 

2. Психолошки и функционални последици од пулпит

Интензивната и долготрајна болка предизвикана од пулпит не само што влијае на квалитетот на животот на пациентот, туку може да доведе и до значителни психолошки и функционални нарушувања. Пациентите често развиваат страв од јадење или пиење, поради постојана болка при контакт со различни дразби. Ова може да резултира со намалување на апетитот и негативно влијание врз целокупното здравје.

Во случаи на неповратен пулпит, во кој болката е неконтролирана и често променлива, може да дојде и до нарушување на спиењето, што дополнително го влошува општото здравје и ја зголемува подложноста на стрес и анксиозност.

Правилната дијагноза и раниот третман се клучни за да се спречат понатамошни компликации и да се овозможи брзо забно закрепнување со цел да се зачува здравјето и функционалноста на оралната структура.

 

 

III. Дијагноза на пулпит

Дијагнозата на пулпитот се заснова на комбиниран пристап, кој вклучува детална историја, клинички преглед и специфични дијагностички тестови за да се процени виталноста и состојбата на забната пулпа. Поставувањето точна дијагноза е клучот за избор на соодветен терапевтски пристап и спречување на понатамошни компликации.

 

1. Анамнеза и клинички преглед

Првиот чекор во дијагностичкиот процес е детална анамнеза, која овозможува добивање информации за природата, времетраењето и интензитетот на болката. Пациентите обично опишуваат болка која може да биде краткотрајна и предизвикана од специфични стимули кај реверзибилен пулпит, или долготрајна и спонтана кај неповратен пулпит. Дополнително, стоматологот детално ја разгледува историјата на претходните третмани, присуството на кариес или траума и други фактори кои можат да влијаат на состојбата на пулпата.

Клиничкиот преглед вклучува визуелна инспекција на забот и меките ткива, барајќи знаци на кариес, фрактури или оштетени пломби. Често, пулпитот може да биде придружен со зголемена чувствителност на допир или џвакање, што стоматологот го контролира преку различни рачни техники.

 

2. Тест за виталност на пулпата

Тестот за виталност на пулпата е значаен метод кој овозможува евалуација на степенот на чувствителност и виталност на ткивото на пулпата. Овој тест се изведува со примена на термички (ладни или топли) и електрични дразби, кои предизвикуваат реакција во пулпата.

Термички тест: Ладните тестови обично се користат за откривање на реверзибилен пулпит, кај кој има краткотрајна болка која исчезнува по отстранувањето на стимулот. Кај неповратниот пулпит, реакцијата на студ е поинтензивна и трае подолго.

Електричен тест: Електричното тестирање на пулпата се користи за стимулирање на нервните завршетоци во пулпата со минимална електрична струја со цел да се утврди дали пулпата е од витално значење. Ако пулпата реагира на слаб електричен стимул, тоа обично укажува на виталност. Сепак, недостатокот на реакција може да укаже на неповратен пулпит или некроза на ткивото на пулпата.

Овие тестови не само што овозможуваат диференцијација помеѓу реверзибилен и неповратен пулпит, туку служат и како водич во одредувањето на степенот на оштетување на пулпата и потребата за ендодонтско лекување.

 

3. Радиографска дијагноза (Х-зраци)

Ренгенските снимања се основна дијагностичка алатка за проценка на состојбата на забните ткива и коскените структури околу забот. Со радиографија, стоматологот може да ги визуелизира следните патолошки промени:

Продолжен кариес: Х-зраците ви овозможуваат да ја процените длабочината и ширењето на процесот на кариес и дали тоа влијаело на структурите на дентинот и пулпата.

Апикален периодонтитис: Во случаи на неповратен пулпит, воспалението може да се прошири во периапикалниот простор, што може да се открие како затемнување на коската околу врвот на коренот. Овие промени укажуваат на почеток на апикална инфекција, која бара дополнителна терапија.

Присуство на ресорпции и перфорации на коренот: Хроничните воспалителни процеси може да доведат до ресорпција на коренот, што е видливо на рендгенските снимки и бара итна интервенција за да се спаси забот.

Радиографијата не само што помага да се потврди дијагнозата, туку е и неопходен метод за следење на напредокот на воспалителните процеси и ефективноста на терапијата. Со комбинирање на рендген дијагностика со клинички наоди, стоматологот може да добие целосна слика за здравјето на забното ткиво и да го одреди најсоодветниот план за лекување.

 

 

IV. Третман на пулпит

Третманот на пулпитот е комплексен и варира во зависност од видот на воспалението, со цел да се зачува функционалноста на забот и да се спречат компликации. Основната терапевтска стратегија е насочена кон елиминирање на болката, отстранување на инфективни агенси и обезбедување трајно решение на заболеното забно ткиво.

 

1. Третман на реверзибилен пулпит

Реверзибилниот пулпит се карактеризира со ограничено и реверзибилно воспаление, што значи дека ткивото на пулпата може да се регенерира ако се отстрани предизвикувачкиот агенс. Главната цел на третманот е да се зачува виталноста на пулпата и да се спречи понатамошно оштетување.

Отстранување на причината: Првиот чекор е механичко отстранување на кариес или други иритирачки агенси кои го предизвикале воспалението. Ова значи целосно отстранување на заразеното ткиво и сите стари, оштетени пломби кои не обезбедуваат соодветна заштита.

Реставрација на забот: По отстранувањето на кариес, забот се обновува со материјали како композитна смола или амалгам, кои обезбедуваат долготрајна заштита и го враќаат интегритетот на забот. Изборот на материјал зависи од локацијата и функцијата на забот, како и од потребата од дополнителна поддршка за забното ткиво.

Заштитни лекови: Понекогаш, со реверзибилен пулпит, се користат локални лекови за заштита на пулпата, како што се препарати базирани на калциум хидроксид. Овие средства имаат антимикробни и заштитни својства кои дополнително го намалуваат ризикот од иритација и воспаление.

Со навремен и соодветен третман, реверзибилниот пулпит може целосно да се врати назад и пациентот да избегне посериозни интервенции.

 

2. Третман на неповратен пулпит

Иреверзибилен пулпит е состојба кога ткивото на пулпата е толку оштетено што не може да се обнови, па затоа е неопходен ендодонтски третман (терапија на коренскиот канал).

Ендодонтски третман (терапија на коренски канал): Овој третман вклучува отстранување на инфицираното и некротичното ткиво на пулпата од комората на пулпата и коренските канали. Специјални инструменти се користат за чистење и проширување на каналите, што овозможува целосно отстранување на заразниот материјал и подготовка за полнење.

Дезинфекција на канали: По механичко чистење, каналите се дезинфицираат со антисептички раствори, кои ги елиминираат преостанатите бактерии и ја намалуваат можноста за повторна инфекција. Растворите на натриум хипохлорит, хлорхексидин и етанол најчесто се користат за да се постигне целосна стерилизација на каналскиот систем.

Полнење на каналот: По темелно чистење и дезинфекција, каналите се полнат со биокомпатибилен материјал, обично гута-перка, кој обезбедува затворање на коренскиот канал и спречува реинфекција. Затворањето се врши со помош на специјални техники кои обезбедуваат херметичко затворање на целиот канален систем.

Реставрација на забот: Последниот чекор од третманот е надворешната реставрација на забот. Кај забите кои претрпеле значително губење на структурата, често е потребно дополнително зајакнување со коронки или други ресторативни материјали кои обезбедуваат функционална стабилност и долговечност.

Ендодонтскиот третман има висока стапка на успех доколку се изведува правилно и навреме. Меѓутоа, ако не се лекува навремено, неповратниот пулпит може да напредува во апикален периодонтитис, дополнително комплицирајќи го третманот и зголемувајќи го ризикот од потребата за екстракција на заб.

 

3. Можни компликации на нетретиран пулпит

Во случај на нетретиран пулпит, воспалението може да напредува и да ги зафати периапикалните структури. Можните компликации вклучуваат:

Апикален периодонтитис: Воспалителен процес во коскеното ткиво околу врвот на коренот, што доведува до губење на коскената маса и болка и оток.

Забен апсцес: Ако инфекцијата се шири, може да дојде до собирање на гној, што доведува до формирање на апсцес и ризик од инфекција на околните ткива.

Ширење на инфекцијата: Во потешките случаи, инфекцијата може да се прошири на соседните ткива и да доведе до сериозни инфекции како што се целулитис или остеомиелитис, што е итна медицинска помош и бара интервенција.

 

 

V. Превенција на пулпит

Превенцијата на пулпит е од клучно значење за одржување на оралното здравје и избегнување на комплицирани и болни стоматолошки третмани. Основата на превентивната стратегија се состои од редовна и правилна орална хигиена, навремени стоматолошки прегледи и соодветна едукација за техники за одржување на здравјето на забите и непцата. Со спроведувањето на овие превентивни мерки, веројатноста за развој на пулпит и други заболувања на забното ткиво значително се намалува. Навремената и професионална нега на забите и непцата е од суштинско значење за одржување на целокупното орално здравје и избегнување потенцијално комплицирани и скапи третмани во иднина.

Редовна и правилна орална хигиена: Основата за спречување на пулпит е целосна и редовна орална хигиена, која вклучува миење на забите најмалку два пати на ден, користење забен конец и дополнителни алатки како интердентални четки и антисептички раствори. Се препорачува употреба на паста за заби со флуор, која ја зајакнува забната глеѓ и го намалува ризикот од развој на кариес.

Навремени стоматолошки прегледи: Превентивните стоматолошки прегледи, препорачани најмалку два пати годишно, овозможуваат рано откривање на кариес и други проблеми во почетните фази, кога може да се лекуваат без да доведат до воспаление на пулпата. Овие прегледи вклучуваат визуелна и радиографска анализа на забите, идентификување на можни лезии или оштетувања.

Превентивни стоматолошки процедури: Дополнителни превентивни мерки вклучуваат нанесување на заштитни слоеви (заптивки или силанти) на забите, особено молари и премолари, за да се заштитат од кариес. Овие слоеви спречуваат акумулација на бактерии и го намалуваат ризикот од воспаление на пулпата.

Едукација за правилно четкање и техники на забен конец: Едукацијата на пациентите, вклучително и децата и возрасните, за правилно четкање и забен конец е од суштинско значење за спречување на орални заболувања. Техниката на четкање треба да овозможи чистење на сите забни површини и треба да вклучува и нега на непцата, бидејќи воспалението на непцата (гингивитис) може да придонесе за развој на бактериски инфекции кои можат да стигнат до пулпата.

Избегнување на храна и пијалоци богати со шеќер: Прекумерното консумирање слатки и газирани пијалоци ги зголемуваат шансите за расипување на забите, што може да доведе до воспаление на пулпата. Затоа, ограничувањето на овие намирници и зголемувањето на внесот на вода, овошје и зеленчук помага да се одржат здрави заби и непца.

Употреба на флуоридни третмани: Локалната примена на флуор во стоматолошки ординации е докажана превентивна мерка која значително го намалува ризикот од кариес и ја зајакнува структурата на забите. Овие третмани се препорачуваат, особено за пациенти кои имаат зголемен ризик од кариес.

Избегнување на механичка траума: Важно е да се избегне механичка траума на забите преку практики како што се грицкање тврд предмет или грицкање нокти. Механичкото оштетување на забите може да доведе до отворање на патека за бактерии во пулпата и да го зголеми ризикот од воспаление.

 

 

VI. Прогноза на пулпит

Прогнозата за пулпит зависи од видот на пулпитот и брзината на интервенција. Кај реверзибилниот пулпит, доколку се спроведе навремен и соодветен третман, како отстранување на кариес и реконструкција на забите, шансите за целосно закрепнување на пулпата се многу големи. Со навремена интервенција, пулпата може да ја врати својата здравствена состојба и функција, а пациентот да се ослободи од симптомите без компликации.

Кај неповратниот пулпит, прогнозата е различна и зависи од успехот на ендодонтскиот третман. Со правилно изведена терапија на коренскиот канал, во која се отстранува воспаленото или некротичното ткиво на пулпата и се запечатуваат каналите со биокомпатибилен материјал, забот може да се одржува функционален и да се спречи ширењето на инфекцијата. Во такви случаи, забот има добра прогноза и може да остане здрав многу години.

Меѓутоа, ако третманот е одложен или нецелосен, воспалението може да се прошири на периапикалните ткива и да предизвика апикален периодонтитис, апсцес или дури и хроничен периапикален гранулом. Овие компликации ја влошуваат прогнозата и бараат дополнителни, често поинвазивни третмани, како што се хируршки процедури или, во најлош случај, вадење заб. Поради ова, навремената дијагноза и третман на пулпит се од суштинско значење за позитивен исход и одржување на оралното здравје на долг рок.

 

 

Заклучок

Пулпитот е честа, но сложена и болна состојба која бара точна дијагноза и внимателно планиран терапевтски пристап за успешно одржување на здравјето на забите. Оваа состојба не само што предизвикува значителна непријатност и болка кај пациентите, туку може да доведе и до сериозни орални компликации доколку не се лекува на време и соодветно.

Раното препознавање на симптомите на пулпитот и разграничувањето на неговите форми – реверзибилни и неповратни – се од клучно значење за поставување на точна дијагноза и одредување на најсоодветниот третман. Со брза и прецизна терапевтска интервенција, можно е да се зачува природната структура на забот и да се избегне потребата од поинвазивни процедури како ендодонтско лекување или во најлош случај вадење заб.

Покрај тоа, навременото лекување ви овозможува да спречите ширење на инфекцијата во периапикалните и околните ткива, што може да доведе до хронични воспалителни процеси и да го наруши интегритетот на целиот дентален систем. Поради оваа причина, одржување на редовни стоматолошки прегледи и преземање соодветни превентивни мерки се неопходни за одржување на оралното здравје на долг рок. Пулпитот, без разлика на неговата тежина, има добра прогноза доколку се третира правилно, што му овозможува на пациентот да го одржува забот функционален и здрав во текот на животот.