Funksionet themelore të pankreasit

Pankreasi është një organ shumëfunksional që luan një rol kyç në sistemin tretës dhe endokrin të trupit. Funksionet themelore të pankreasit mund të ndahen në funksione ekzokrine dhe endokrine:

 

1. Funksioni ekzokrin

Funksioni ekzokrin i pankreasit përfshin prodhimin dhe sekretimin e enzimave tretëse që lëshohen në duoden (fillimi i zorrës së hollë) dhe ndihmojnë në zbërthimin e lëndëve ushqyese. Sekretimi i këtij lëngu rregullohet nga hormonet dhe sistemi nervor në përgjigje të marrjes së ushqimit në stomak dhe duoden. Përveç enzimave, lëngu i pankreasit përmban edhe bikarbonat, i cili neutralizon aciditetin e përmbajtjes së stomakut kur ato hyjnë në duoden, gjë që është kritike për funksionimin e duhur të enzimave. Enzimat kryesore tretëse të prodhuara nga pankreasi janë:

 

Amylaza: Zbërthen karbohidratet në molekula më të vogla

Amylaza është një enzimë e prodhuar nga pankreasi dhe luan një rol kyç në zbërthimin e karbohidrateve në trup. Kjo enzimë është pjesë e një grupi hidrolazash, të cilat zbërthejnë molekulat e mëdha të karbohidrateve në përbërës më të vegjël, si monosakaridet (për shembull, glukoza). Procesi i zbërthimit të karbohidrateve fillon në gojë, ku amilaza (e prodhuar nga gjëndrat e pështymës) fillon të zbërthejë niseshten dhe glikogjenin në sheqerna më të vogla. Kjo vazhdon në duoden, ku amilaza pankreatike (një enzimë ekzokrine) përfundon zbërthimin e karbohidrateve në glukozë dhe monosakaride të tjera. Amylaza punon duke thyer lidhjet midis polimerit të glukozës  dhe e shndërron atë në lëndë ushqyese.

 

Lipaza: Zbërthen yndyrat në acide yndyrore dhe glicerinë

Lipaza është një enzimë e prodhuar nga pankreasi që luan një rol kyç në zbërthimin e yndyrave në ushqimin që hamë. Ky proces fillon në zorrën e vogël, ku lipaza vepron në trigliceridet, gjendja bazë e shumicës së molekulave të yndyrës në dietën tonë. Funksioni kryesor i lipazës është zbërthimi i triglicerideve në acide yndyrore dhe glicerinë. Këto produkte të ndarjes absorbohen më lehtë nga zorra e hollë në qarkullimin e gjakut dhe më pas përdoren si burim energjie ose ruhen për nevojat e ardhshme. Procesi i zbërthimit të yndyrës me lipazë është thelbësor për procesin e tretjes, pasi yndyra është e rëndësishme për trupin tonë për prodhimin e energjisë, izolimin dhe mbrojtjen e organeve. Lipaza pankreatike sekretohet si pjesë e lëngut pankreatik në duodenum dhe luan një rol të rëndësishëm në procesin e tretjes.

 

Fosfolipaza dhe Esteraza e Kolesterolit: Këto enzima ndihmojnë në zbërthimin e fosfolipideve dhe estereve të kolesterolit.

Fosfolipaza dhe esteraza e kolesterolit janë dy enzima të rëndësishme që luajnë një rol në zbërthimin e lipideve, veçanërisht fosfolipideve dhe estereve të kolesterolit.

Fosfolipaza

Fosfolipidet janë përbërësit kryesorë të membranave qelizore dhe strukturave të tjera qelizore. Fosfolipaza është një enzimë që zbërthen fosfolipidet, duke rezultuar në ndarjen e acidit yndyror nga baza e glicerinës dhe grupi i fosfatit. Ky proces njihet si hidroliza e fosfolipideve. Një shembull i një fosfolipaze të tillë është fosfolipaza A2, e cila në mënyrë specifike vepron në fosfolipide dhe mund të ketë funksione të ndryshme në trup, duke përfshirë pjesëmarrjen në proceset inflamatore dhe rrugët e tjera biokimike.

Esteraza e kolesterolit

Esteret e kolesterolit formohen kur kolesteroli lidhet me një acid yndyror përmes një lidhje esterike. Kolesterol esteraza është një enzimë që zbërthen esterin e kolesterolit në kolesterol të lirë dhe acid yndyror të lirë. Kjo ndarje e estereve të kolesterolit është e rëndësishme për metabolizmin e kolesterolit në trup, i cili mund të ndikojë në nivelet e kolesterolit në gjak dhe qeliza.

Të dyja këto enzima, fosfolipaza dhe esteraza e kolesterolit, kanë funksione kyçe në metabolizmin e lipideve. Ato lejojnë që molekulat komplekse të lipideve të zbërthehen në komponentë që trupi mund t’i përdorë për procese të ndryshme biologjike, të tilla si sinteza e membranës qelizore, metabolizmi i energjisë dhe funksione të tjera kryesore.

 

Proteazat: Zbërthejnë proteinat në aminoacide

Proteazat, të tilla si tripsina dhe kimotripsina, janë një grup enzimash të prodhuara nga pankreasi që luajnë një rol kyç në zbërthimin e proteinave në dietën tonë. Këto enzima janë pjesë e funksionit ekzokrin të pankreasit dhe sekretohen në duoden, ku ndihmojnë në procesin e tretjes duke thyer lidhjet proteinike. Peptidet e shkurtra dhe aminoacidet e prodhuara nga këto enzima përthithen në shtresën e mukozës së zorrëve dhe më pas përdoren nga trupi për funksione të rëndësishme biokimike. Ky proces i zbërthimit të proteinave në aminoacide është çelësi për sigurimin e lëndëve ushqyese thelbësore për rritjen dhe zhvillimin, si dhe riparimin e indeve në trup. Rëndësia e proteazave, si tripsina dhe kimotripsina, në sistemin e tretjes është e pamatshme, sepse pa to do të frenohej zbërthimi dhe përthithja efikase e proteinave.

Tripsina ose tripsinogen

Tripsina është një enzimë e sekretuar si një formë joaktive e quajtur tripsinogen nga pankreasi. Tripsinogjeni aktivizohet në duoden nga enzima enterokinase (ose tripsina), e cila e zbërthen në tripsinë aktive. Tripsina pastaj vazhdon të zbërthejë proteinat në peptide të shkurtra dhe aminoacide me aktivitetin e saj proteolitik.

Kimotripsina

Kimotripsina sekretohet gjithashtu si një formë joaktive e kimotripsinogjenit dhe aktivizohet në duoden nga tripsina. Ky aktivizim e lejon atë të degradojë proteinat me një preferencë specifike për lidhjet peptide ku janë të pranishme aminoacide aromatike ose të mëdha hidrofobike.

Karboksipeptidaza

Karboksipeptidaza është një tjetër enzimë e rëndësishme në sistemin e tretjes, e cila luan një rol kyç në zbërthimin e peptideve në aminoacide individuale. Kjo enzimë i përket grupit të proteazave, të cilat zbërthejnë proteinat dhe peptidet në molekula më të vogla. Karboksipeptidaza vepron në peptide, të cilat përbëhen nga disa aminoacide të lidhura me lidhje peptide. Procesi i zbërthimit ndodh në sistemin e zorrëve, ku karboksipeptidaza ndihmon në çlirimin e aminoacideve të ndryshme nga peptidet. Këto aminoacide më pas absorbohen nga zorra e hollë dhe përdoren nga trupi për sintezën e proteinave të reja, energjisë dhe proceseve të tjera biokimike.

Endopeptidazat dhe Ekzopeptidazat

Endopeptidazat dhe ekzopeptidazat janë dy lloje peptidazash, të cilat janë enzima që zbërthejnë proteinat në peptide dhe aminoacide më të vogla. Endopeptidazat janë enzima që zbërthejnë proteinat në peptide (peptide më të gjata) duke thyer lidhjet midis aminoacideve në mes të molekulës së proteinës ose zinxhirit polipeptid. Ekzopeptidazat janë enzima që veprojnë në fundin e një zinxhiri proteine ​​ose peptidike dhe e zbërthejnë atë në aminoacide individuale. Ato kanë funksione të ndryshme në sistemet biologjike dhe ndihmojnë në aspekte të ndryshme të përpunimit të proteinave biokimike. Endopeptidazat konvertojnë zinxhirët e gjatë të proteinave në peptide më të shkurtra, ndërsa ekzopeptidazat e përfundojnë atë përpunim duke zbërthyer peptidet në aminoacide individuale, duke i lejuar ato të përthithen dhe të përdoren nga trupi.

 

Nukleazat (ribonukleaza dhe deoksiribonukleaza): Këto enzima zbërthejnë acidet nukleike (ADN dhe ARN) në nukleotide, të cilat ndihmojnë në tretjen e acideve nukleike nga ushqimi.

Nukleazat janë enzima që kanë funksionin e zbërthimit të acideve nukleike, të tilla si ADN dhe ARN, në përbërësit e tyre bazë – nukleotidet. Këto enzima luajnë një rol kyç në tretjen e acideve nukleike nga ushqimi. Në lëngun e pankreasit, nukleazat ndihmojnë në zbërthimin e molekulave të ADN-së dhe ARN-së në nukleotide më të thjeshta në traktin e zorrëve. Nukleazat hidrolizojnë lidhjen fosfodiesterike që lidh çdo grup fosfat të nukleotideve në vargun polimer të ADN-së ose ARN-së. Pasi lidhjet janë thyer, nukleotidet individuale (adenina, timina, guanina, citozina për ADN-në ose uracili për ARN) çlirohen. Nukleotidet individuale që rezultojnë nga ky proces më pas mund të absorbohen në traktin e zorrëve dhe të përdoren nga trupi për sintezën e ADN-së ose ARN-së së re ose për procese të tjera biokimike. Ky proces është i rëndësishëm për sigurimin e nukleotideve, të cilat janë thelbësore për shumë procese biokimike në trup, duke përfshirë kodimin e gjeneve dhe sintezën e molekulave të reja.

 

Pankreasi prodhon gjithashtu bikarbonat, i cili neutralizon acidin e stomakut në duoden, duke krijuar një mjedis të përshtatshëm për veprimin e enzimave tretëse.

Pankreasi, përveçse prodhon enzima të ndryshme tretëse, sekreton edhe lëng bikarbonat. Ky lëng është i pasur me bikarbonat natriumi (NaHCO3) dhe ka një rol të rëndësishëm në neutralizimin e acidit që vjen nga stomaku dhe derdhet në duodenum përmes kanalit pankreatik. Procesi i neutralizimit është çelësi për mbrojtjen e mukozës së zorrëve dhe duodenit nga përbërësit acid-agresivë, si dhe sigurimin e një mjedisi optimal për veprimin e enzimave tretëse të pankreasit. Kur ushqimi acid dhe sekrecionet gastrike arrijnë në duoden, bikarbonati reagon me acidin dhe neutralizon të gjithë përbërësit acidikë, duke krijuar një mjedis bazë (pH rreth 7-8). Ky neutralizim është thelbësor për funksionimin e duhur të enzimave pankreatike, të cilat punojnë në një vlerë optimale të pH për të zbërthyer përbërësit yndyrë, proteina dhe karbohidrate të ushqimit. Kështu, pankreasi jo vetëm që sekreton enzimat për të shpërbërë ushqimin, por gjithashtu krijon një mjedis ideal për veprimin e tyre nëpërmjet bikarbonatit që prodhon.

 

 

II. Funksioni endokrin

Funksioni endokrin i pankreasit përfshin prodhimin dhe sekretimin e hormoneve që rregullojnë nivelet e glukozës në gjak. Hormonet kryesore të prodhuara nga qelizat endokrine të pankreasit (Ishujt e Langerhans) janë:

 

Proinsulina

Proinsulina është pararendës i insulinës dhe përbëhet nga 86 aminoacide në tre segmente zinxhiri A (21 aminoacide), zinxhiri B (30 aminoacide) dhe peptidi C (35 aminoacide). Proinsulina prodhohet në rrjetin endoplazmatik të qelizave beta dhe më pas transportohet në aparatin Golgi. Në aparatin Golgi, proinsulina paketohet në vezikula sekretore. Enzimat në vezikulat shpërbëjnë proinsulinën, duke ndarë C-peptidin nga zinxhiri A dhe B-zinxhiri që formojnë insulinën aktive për të rregulluar nivelet e glukozës në gjak.

Proinsulina zbërthehet në insulinë dhe C-peptid nga enzimat specifike të quajtura konvertazat e proinsulinës.

Proinsulina konvertaza 1/3 (PC1/3): Kjo enzimë luan një rol kyç në hapin e parë të konvertimit të proinsulinës. PC1/3 copëton proinsulinën në dy vende, duke krijuar forma të ndërmjetme.

Proinsulina konvertaza 2 (PC2): Kjo enzimë punon së bashku me PC1/3 për të përfunduar procesin e konvertimit. PC2 shkëput lidhjet e mbetura, duke çliruar insulinë dhe C-peptid.

Karboksipeptidaza E (CPE): Kjo enzimë luan një rol shtesë në maturimin e insulinës, duke hequr aminoacidet bazë në fund të insulinës për të prodhuar hormonin plotësisht aktiv.

Matja e niveleve të proinsulinës dhe C-peptidit mund të ndihmojë në vlerësimin e funksionit të qelizave beta dhe prodhimit të insulinës. Në rastet e tumoreve si insulinoma, mund të ketë rritje të niveleve të proinsulinës në gjak.

 

Insulinë

Insulina është një hormon që luan një rol kyç në rregullimin e niveleve të glukozës në gjak. Kur nivelet e glukozës rriten, si për shembull pas një vakti, pankreasi sekreton insulinë në gjak. Ky hormon stimulon qelizat në muskuj, mëlçi dhe inde të tjera për të thithur glukozën nga gjaku. Glukoza më pas mund të përdoret si burimi kryesor i energjisë në qeliza ose të ruhet si glikogjen në muskuj dhe mëlçi. Procesi i ruajtjes së glikogjenit në mëlçi dhe muskuj luan një rol të rëndësishëm në ruajtjen e një niveli të qëndrueshëm të glukozës në gjak (glicemia). Kur nivelet e glukozës në gjak bien, insulina ndihmon në stimulimin e sintezës së glikogjenit nga glukoza fibroze në muskuj dhe mëlçi. Kjo dobëson dhe parandalon konsumimin e shpejtë të glikogjenit në mëlçi dhe muskuj, gjë që ndihmon në ruajtjen e niveleve të qëndrueshme të glukozës në gjak midis vakteve ose gjatë aktivitetit fizik. Insulina gjithashtu stimulon përdorimin e glukozës si burimi kryesor i energjisë në qeliza. Ky proces quhet glikolizë, ku glukoza zbërthehet në acid piruvat dhe më pas adenozinatrifosfati (ATP), i cili shërben si burimi kryesor i energjisë për qelizën, prodhohet në mitokondri. Gjithashtu, insulina ndihmon në sintezën e proteinave dhe acideve yndyrore në qeliza, gjë që e integron më tej në proceset metabolike të trupit. Ky rregullim hormonal i glukozës është kritik për ruajtjen e funksionit optimal të indeve dhe ruajtjen e shëndetit të përgjithshëm.

 

Glukagon

Glukagoni është një hormon që luan një rol të rëndësishëm në rregullimin e niveleve të glukozës në gjak. Glukagoni sekretohet nga qelizat alfa në pankreas, veçanërisht nga ishujt Langerhans, kur nivelet e glukozës në gjak bien. Kjo mund të ndodhë midis vakteve ose gjatë periudhave të urisë ose marrjes së reduktuar të ushqimit. Glukagoni stimulon zbërthimin e glikogjenit, i cili ruhet në mëlçi dhe muskuj si një formë ruajtëse e glukozës. Kjo quhet glikogjenolizë, ku glikogjeni zbërthehet në glukozë dhe lirohet në gjak. Ky proces i mobilizimit të glukozës nga rezervat e trupit ndihmon në sigurimin e mbështetjes energjetike për qelizat.

Glukagoni dhe insulina punojnë si balancues në trup, duke siguruar nivele të qëndrueshme të glukozës në gjak përmes mekanizmave të ndryshëm. Ndërsa insulina ul nivelin e glukozës në gjak pas ngrënies, glukagoni përgjigjet në kushtet e urisë ose aktivitetit të zgjatur fizik, kur trupi ka nevojë për glukozë shtesë për energji. Ky mekanizëm hormonal është i rëndësishëm për mbështetjen e metabolizmit dhe sigurimin e energjisë së nevojshme për qelizat në faza të ndryshme të aktivitetit fiziologjik të trupit.

 

Somatostatin

Somatostatina prodhohet në inde të ndryshme të trupit, por shumica e prodhimit ndodh në qelizat (d) të ishujve të Langerhans në pankreas. Këto qeliza janë pjesë e ishujve të pankreasit dhe gjithashtu sekretojnë insulinë dhe glukagon. Somatostatina mund të prodhohet edhe në pjesë të tjera të trupit, duke përfshirë hipotalamusin në tru dhe traktin gastrointestinal. Somatostatina është një hormon që luan një rol kyç në rregullimin e sekretimit të hormoneve të ndryshme në trup, duke përfshirë insulinën dhe glukagonin. Somatostatina vepron si një frenues i sekretimit të insulinës dhe glukagonit nga pankreasi. Kjo do të thotë se kur përqendrimi i saj është i lartë, somatostatina redukton sekretimin e këtyre dy hormoneve, gjë që ndihmon në rregullimin e niveleve të glukozës në gjak. Përveç insulinës dhe glukagonit, somatostatina pengon edhe sekretimin e hormoneve të tjera në sistemin e tretjes, si gastrina dhe hormonet që stimulojnë sekretimin e acidit gastrik. Kjo ndihmon për të mbajtur një ekuilibër në funksionet e sistemit gastrointestinal. Somatostatina gjithashtu ka një rol të rëndësishëm në sistemin nervor qendror, ku funksionon si një neurotransmetues ose neuromodulator, që do të thotë se ndikon në aktivitetin neuronal dhe lidhjet sinaptike. Në përgjithësi, somatostatina është e rëndësishme në rregullimin e shumë aspekteve të funksioneve fiziologjike në trup, duke përfshirë rregullimin e aktivitetit hormonal në pankreas dhe traktin tretës.

 

Amilin

Amylina, i njohur gjithashtu si polipeptid amiloid, është një hormon që punon së bashku me insulinën për të rregulluar nivelet e glukozës në gjak. Amylina sekretohet nga qelizat (d) të ishujve të Langerhans në pankreas. Ai punon si një hormon plotësues i insulinës dhe ndihmon në rregullimin e niveleve të glukozës në gjak. Funksioni kryesor i amilinës është të parandalojë që nivelet e glukozës të rriten shumë shpejt pas një vakti. Amylina gjithashtu luan një rol në ngadalësimin e zbrazjes së stomakut, gjë që ndihmon në kontrollin e sheqerit në gjak. Përveç rregullimit të glukozës, amilina mund të luajë gjithashtu një rol në rregullimin e oreksit dhe koordinimin e përgjigjeve metabolike të trupit. Në përgjithësi, amilina është e rëndësishme për rregullimin fiziologjik të glicemisë, veçanërisht pas ngrënies, dhe punon në bashkëpunim me insulinën për të siguruar stabilitetin e niveleve të glukozës në gjak.

 

Grelin

Qelizat epsilon janë qeliza specifike në pankreas që janë pjesë e ishujve të Langerhans. Këto qeliza janë prodhuesit kryesorë të grelinës, i njohur si “hormoni i urisë”. Grelina prodhohet gjithashtu në stomak, dhe në një masë më të vogël në zorrën e hollë dhe trurin. Ky hormon rrit dëshirën për të ngrënë, duke stimuluar trurin për të gjeneruar ndjenjën e urisë. Ai vepron në hipotalamusin, pjesa e trurit përgjegjëse për rregullimin e oreksit. Grelinа gjithashtu ndikon në metabolizmin duke rregulluar shpërndarjen dhe ruajtjen e yndyrës. Mund të nxisë lipogjenezën dhe të zvogëlojë metabolizmin e yndyrës. Grelinа stimulon lëvizshmërinë e stomakut dhe traktit gastrointestinal, duke e përgatitur atë për procesin e tretjes. Ndihmon në çlirimin e lëngjeve gastrike, të cilat janë të nevojshme për tretjen. Grelinа mund të ndikojë në sekretimin e insulinës nga qelizat beta të pankreasit, megjithëse mekanizmi i saktë i këtij ndërveprimi është ende nën hetim.

 

Polipeptid pankreatik

Polipeptidi pankreatik është një hormon i sekretuar nga qelizat PP të ishujve të Langerhans në pankreas. Ai luan një rol në rregullimin e funksioneve sekretore dhe endokrine të pankreasit. Ndihmon në balancimin e proceseve që lidhen me sekretimin e lëngjeve të pankreasit dhe hormoneve si insulina dhe glukagoni. Polipeptidi pankreatik gjithashtu luan një rol në rregullimin e oreksit. Mendohet se ndikon në mikrorregullimin dhe mund të zvogëlojë oreksin dhe marrjen e ushqimit, gjë që mund të ndihmojë në kontrollin e peshës dhe metabolizmit. Këto funksione e bëjnë polipeptidin pankreatik një pjesë të rëndësishme të sistemit të kontrollit të ushqimit dhe metabolizmit të trupit.

 

 

Për shkak të rolit të tij kritik në tretjen e ushqimit dhe rregullimin e metabolizmit të glukozës, një pankreas i shëndetshëm është thelbësor për shëndetin e përgjithshëm. Problemet me pankreasin, si pankreatiti, diabeti dhe tumoret e pankreasit, mund të kenë pasoja të rëndësishme në funksionimin e përgjithshëm të trupit. Për të mbajtur një pankreas të shëndetshëm, është e rëndësishme të ndiqni rekomandimet e një stili jetese të shëndetshëm, të cilat përfshijnë një dietë të ekuilibruar dhe të shëndetshme, aktivitet të rregullt fizik, shmangie të konsumit të tepërt të alkoolit, ekzaminime të rregullta mjekësore dhe teste depistuese për zbulimin dhe trajtimin e hershëm të sëmundjeve të pankreasit. Me këto masa ju mund të kontribuoni në ruajtjen e shëndetit të pankreasit dhe të shëndetit të përgjithshëm të trupit.