F60 Специфични растројства на личноста (Disordines personae specifici)

Специфичните растројства на личноста се класификација на ментални нарушувања кои вклучуваат различни видови на постојани и неприлагодливи обрасци на однесување и размислување, кои се карактеризираат со значителни тешкотии во меѓучовечките односи и социјалното функционирање. Овие нарушувања обично започнуваат во адолесценцијата и имаат тенденција да бидат хронични, што значи дека траат цел живот.

Основни карактеристики

Личноста се дефинира како конзистентен сет на однесувања, мисли и емоции кои ги карактеризираат индивидуалните разлики на луѓето. Кога овие карактеристики се ригидни, нефункционални и кога однесувањето е несоодветно за различни животни ситуации, може да се дијагностицира специфично растројство на личноста.

I. Етиологија

Етиологијата на специфичните нарушувања на личноста е сложена и мултифакторна, со значително влијание од генетски, биолошки, психолошки и социјални фактори.

Генетски фактори: Постојат докази дека некои специфични нарушувања на личноста имаат наследна компонента. Истражувањата покажуваат дека одредени особини на личноста може да бидат генетски предиспонирани, што го зголемува ризикот од развој на специфични нарушувања.

Биолошки фактори: Абнормалности во структурата и функцијата на мозокот, како што се неврохемиски нерамнотежи и нарушувања во функционирањето на лимбичкиот систем, може да играат улога во развојот на овие нарушувања.

Психолошки фактори: Рана траума, емоционална нестабилност во семејството, занемарување или злоупотреба во детството и недостаток на сигурни емоционални приврзаности може да придонесат за развој на дисфункционални модели на размислување и однесување.

Социјални фактори: Културните и социјалните фактори, како што се семејната динамика, образованието и животните стресови, исто така играат важна улога. Социјалната средина, притисокот од врсниците и културните норми можат да влијаат на формирањето на личноста.

II. Патогенеза

Патогенезата на специфични нарушувања на личноста е сложен процес во кој невробиолошките фактори, во интеракција со психосоцијалните стресори, доведуваат до развој на хронични и дисфункционални модели на однесување.

Невробиолошка основа: Промените во функцијата на мозочните структури, како што се префронталниот кортекс и лимбичкиот систем, се поврзани со тешкотии во контролирањето на импулсите и емоциите. Овие дисфункции може да резултираат со компулсивно однесување, емоционална нестабилност и нарушени социјални односи.

Когнитивни нарушувања: Поединците со специфични нарушувања на личноста имаат тенденција да развиваат когнитивни обрасци кои се негативни, крути и искривени, што резултира со искривена перцепција за реалноста и себе. Овие обрасци можат да ги поддржат и зајакнат дисфункционалните модели на однесување.

Психосоцијални фактори: Раните искуства, како што е емоционалното запоставување или траумата, може да го попречат развојот на здрави емоционални и социјални вештини, дополнително зголемувајќи ја ранливоста на личноста за развој на специфични нарушувања на личноста.

III. Општа клиничка слика кај специфични нарушувања на личноста

Симптомите на специфични растројства на личноста варираат во зависност од типот на нарушување, но некои општи карактеристики вклучуваат:

Ригидност во однесувањето: Поединците со специфични нарушувања на личноста имаат стабилни и непроменливи модели на однесување кои се изразени во различни контексти и ситуации. Овие обрасци се често неприлагодливи и предизвикуваат значителни тешкотии во општественото функционирање.

Нарушени меѓучовечки односи: Тие често имаат проблеми со создавање и одржување на здрави меѓучовечки односи, кои може да се карактеризираат со конфликт, недоверба и емоционална нестабилност.

Емоционални нарушувања: Поединците може да доживеат интензивни и неконтролирани емоционални реакции, како што се лутина, анксиозност или депресија, што дополнително го комплицира нивното секојдневно функционирање.

Ниска толеранција на стрес: Тие често имаат ниска толеранција на стрес и им е тешко да се справат со животните предизвици, што може да доведе до импулсивно и деструктивно однесување.

IV. Подвидови на специфични нарушувања на личноста:

F60.0 Параноично растројство на личноста

Луѓето со параноично растројство на личноста покажуваат постојано сомневање и недоверба кон другите. Тие имаат тенденција да ги толкуваат постапките на другите како злонамерни, без објективни докази. Можеби веруваат дека се искористени, дека другите заговараат против нив или дека луѓето намерно им нанесуваат штета. Оваа недоверба е толку силна што предизвикува значителни проблеми во меѓучовечките односи.

F60.1 Шизоидно растројство на личноста

Луѓето со шизоидно растројство на личноста се карактеризираат со емоционална одвоеност, недостаток на интерес за социјалните интеракции и тенденција да живеат повлечен живот. Овие луѓе често се сметаат за интроверти, но нивната изолација е екстремна и непожелна. Тие обично не чувствуваат потреба за блиски односи и имаат ограничена способност да ги изразат емоциите.

F60.2 Дисоцијално растројство на личноста

Дисоцијалното растројство на личноста е поврзано со манипулативни, експлоатирачки и бесчувствителни модели на однесување. На поединците со ова нарушување им недостасува емпатија и грижа за чувствата и потребите на другите. Тие често ги кршат општествените норми и закони без да чувствуваат вина или срам и можат да бидат агресивни и импулсивни.

F60.3 Емоционално нестабилно растројство на личноста

Ова нарушување е поделено на два подтипа: импулсивно и гранично.

• F60.30 Гранично растројство на личноста: Овие лица имаат силен страв од напуштање, нестабилност во личната идентификација и силни емоционални реакции. Нивните меѓучовечки односи се интензивни и хаотични, со честа промена од идеализирање кон обезвреднување на другите. Овие лица се склони кон самоубиствени мисли и самоповредувачко однесување.
• F60.31 Импулсивен тип: Се карактеризира првенствено со импулсивно и непромислено однесување. Поединците имаат потешкотии да ги контролираат своите емоции и често реагираат со агресивно или деструктивно однесување.

F60.4 Хистрионско растројство на личноста

Луѓето со хистрионско растројство на личноста постојано бараат внимание и одобрување од другите. Нивното однесување е драматично, театрално и често претерано. Тие се склони кон манипулативни и заводливи тактики за привлекување внимание и нивната емотивност е површна и лесно се менува.

F60.5 Ананкастично (обсесивно-компулсивно) растројство на личноста

Поединците со ова нарушување се карактеризираат со прекумерна грижа за ред, перфекционизам и контрола. Тие често покажуваат ригидност и нефлексибилност, а нивната посветеност на детали и ред може да им оневозможи да ги завршат задачите. Овие луѓе се склони кон прекумерна грижа за моралните и етичките принципи, што може да ги доведе до конфликти со другите.

F60.6 Анксиозно растројство на личноста

Луѓето со анксиозно растројство на личноста имаат екстремна срамежливост и страв од отфрлање. Тие избегнуваат социјални интеракции од страв да не бидат исмејувани или критикувани. Овие личности често имаат ниска самодоверба и се сметаат себеси за социјално неспособни.

F60.7 Зависно растројство на личноста

Луѓето со зависно растројство на личноста имаат силна потреба од грижа и поддршка од другите. Тие имаат тенденција да бидат покорни, избегнуваат конфликти и се чувствуваат беспомошни кога ќе останат сами. Нивните меѓучовечки односи често се карактеризираат со пасивност и прекумерна зависност од други луѓе.

V. Дијагностицирање на специфични нарушувања на личноста

Дијагнозата на специфични нарушувања на личноста бара сеопфатен клинички пристап, вклучувајќи:

Клиничко интервју: Психијатарот или психологот спроведува детално клиничко интервју за да ги идентификува симптомите, нивната историја и како тие влијаат на секојдневното функционирање на лицето. Интервјуто вклучува и прашања за однесувањето, мислите и емоциите во различни животни ситуации.

Дијагностички критериуми: Специфичните нарушувања на личноста се дијагностицираат врз основа на критериуми опишани во меѓународните класификации на болести, како што се МКБ-10 или ДСМ-5. Овие критериуми вклучуваат присуство на одредени симптоми кои се постојани и предизвикуваат значителна вознемиреност или оштетување во функционирањето.

Психометриски тестови: Во некои случаи, стандардизираните психометриски тестови се користат за да се проценат специфичните аспекти на личноста и психопатологијата, како на пр. MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory) или PAI (Personality Assessment Inventory).

Долгорочно набљудување: Поради хроничната природа на овие нарушувања, често е неопходно долгорочно набљудување на однесувањето и симптомите за да се потврди дијагнозата.

VI. Терапија на специфични нарушувања на личноста

Третманот на специфични нарушувања на личноста е сложен и често долгорочен, вклучувајќи:

 

1. Психотерапија

Когнитивно-бихејвиорална терапија (КБТ): Оваа терапија помага да се променат дисфункционалните когнитивни обрасци и однесувања. КБТ може да биде особено ефикасен за нарушувања како што се анксиозно и опсесивно-компулсивно растројство на личноста.

Терапија на дијалектичко однесување (ДБТ): Оваа терапија е развиена специјално за гранично растројство на личноста и се фокусира на подобрување на емоционалната регулација, толеранција на стрес и меѓучовечки односи.

Психодинамска терапија: Оваа терапија се фокусира на разбирање на несвесните мотиви и конфликти кои ја поткрепуваат патологијата на личноста. Може да биде корисен за разни видови нарушувања, особено шизоидни и хистрионски растројства на личноста.

Групна терапија: Групната терапија може да обезбеди поддршка и да помогне во развојот на социјалните вештини преку интеракција со други со слични проблеми.

 

2. Терапија со лекови

Иако не постои специфичен лек за специфични нарушувања на личноста, лековите може да бидат корисни во лекувањето на придружните симптоми, како што се анксиозност, депресија, несоница, хроничен стрес или импулсивност. На пример, антидепресиви, анксиолитици или стабилизатори на расположението.

 

3. Психоедукација

Едуцирањето на пациентите и нивните семејства за природата на нарушувањето, неговите симптоми и опциите за третман е клучна компонента на третманот. Психоедукацијата помага да се подобри соработката и разбирањето помеѓу пациентите и терапевтите.

 

4. Мултидисциплинарен пристап

Вклучувањето на различни професионалци, како што се психијатри, психолози, социјални работници и едукатори, може да биде неопходно за оптимално лекување на пациентите. Овие нарушувања бараат значителна посветеност и упорност, како од страна на пациентот, така и од страна на терапевтскиот тим, за да се постигнат позитивни резултати.

VII. Превенција на специфични нарушувања на личноста

Превенцијата на специфични нарушувања на личноста е предизвик бидејќи овие нарушувања се вкоренети во долгорочни и сложени фактори, како што се генетиката, раните искуства и социјалните околности. Сепак, постојат мерки кои можат да помогнат да се намали ризикот од развој на овие нарушувања или да се справат со нивните симптоми. Раното препознавање и лекување на психолошките проблеми е клучен аспект на превенцијата. Идентификувањето на раните знаци на емоционални и проблеми во однесувањето кај децата и адолесцентите и обезбедувањето соодветна психолошка поддршка може да помогне да се спречи развојот на специфични нарушувања на личноста. Исто така, третманот на траума, особено во детството, е важен за превенција од хронични психијатриски нарушувања. Негувањето здрави семејни односи е исто така важно, бидејќи стабилната и безбедна семејна средина може да биде важен заштитен фактор. Поддршката на семејствата преку програми кои поттикнуваат здрави емоционални врски меѓу родителите и децата, како што се комуникација, доверба и емпатија, може да помогне да се развие здрава личност. Психоедукацијата е уште еден важен аспект на превенцијата. Зголемувањето на свеста за менталното здравје и информирањето на јавноста за симптомите и последиците од специфичните растројства на личноста може да го олесни барањето помош во раните фази. Превентивните програми во училиштата кои ги учат децата и адолесцентите за емоционалната интелигенција, управувањето со стресот и интерперсоналните вештини може да ја намалат веројатноста за развој на овие нарушувања. Превентивните психотерапевтски интервенции, како што се групите за поддршка и развојот на стратегии за справување, може да бидат корисни за поединци кои се изложени на ризик да развијат специфични нарушувања на личноста. Развивањето здрави стратегии за справување и учеството во програми за справување со стрес, конфликти и емоционални предизвици може да го намали ризикот од развој на хронични психијатриски состојби. Социјалната и емоционалната поддршка исто така играат важна улога во превенцијата. Градењето социјална мрежа за поддршка и активното учество во заедницата, спортските и културните активности може да помогне да се зајакнат социјалните врски и да се развијат позитивни особини на личноста. Конечно, справувањето со стресот и животните кризи е критичен аспект на превенцијата. Обезбедувањето поддршка на луѓето кои минуваат низ тешки животни кризи, може да го спречи развојот на долгорочни проблеми со менталното здравје. Обучувањето на поединците за техники за управување со стресот, како што се медитација, релаксација и когнитивни стратегии, може да помогне да се намали психолошкиот стрес што може да предизвика развој на растројства на личноста. Превенцијата на специфични нарушувања на личноста е сложена и бара мултидисциплинарен пристап. Со правилно образование, рана интервенција и поддршка, ризиците може да се намалат и да се подобри квалитетот на животот на загрозените.

Заклучок

Специфичните нарушувања на личноста претставуваат сложени и хронични психијатриски состојби кои бараат долгорочен и мултидисциплинарен пристап. Психотерапијата останува главен во третманот, но во некои случаи може да бидат потребни лекови за да се справат со придружните симптоми. Со правилна дијагноза и третман, многу пациенти можат да постигнат значителни подобрувања во нивното функционирање и квалитетот на животот.