Исхрана кај хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ)

Хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ) е прогресивна белодробна болест која вклучува хроничен бронхитис и емфизем, а најчесто е предизвикана од долготрајна изложеност на штетни честички и гасови, како што е пушењето и загадениот воздух. Пациентите со ХОББ често се соочуваат со проблеми како што се отежнато дишење, намалена толеранција на физичка активност, хипоксија, хиперкапнија, чести инфекции на респираторниот систем и неухранетост. Исхраната игра важна улога во управувањето со оваа болест, бидејќи адекватниот внес на хранливи материи може да го подобри целокупното здравје, да ја намали сериозноста на симптомите и да ја зголеми ефикасноста на функцијата на белите дробови.

1. Калориски и нутритивни потреби кај пациенти со хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ)

Пациентите со хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ) често имаат потреба од зголемена енергија поради хроничната хиперметаболна состојба која произлегува од зголемената работа на респираторните мускули, како и поради хроничниот воспалителен процес кој е постојано присутен кај оваа болест. Поради намалената функција на белите дробови, пациентите со ХОББ имаат зголемена потрошувачка на енергија за време на движењата на дишење, што може да резултира со значително поголема потрошувачка на енергија во споредба со здравите индивидуи. Истражувањата покажуваат дека за некои пациенти со ХОББ, потребите за енергија може да се зголемат за дури 10-15%, во зависност од тежината на болеста.

 

Хиперметаболизам и енергетска нерамнотежа

Респираторните мускули, особено дијафрагмата и меѓуребрените мускули, кај пациенти со ХОББ работат под зголемено оптоварување, што резултира со зголемена потрошувачка на кислород и енергија. Оваа хронична напнатост доведува до хиперметаболизам, состојба која го зголемува ризикот од катаболизам и губење на мускулната маса. Дополнително, неухранетоста е многу честа кај пациентите со ХОББ, особено оние во напредна фаза на болеста и може да се манифестира како губење на тежината, чиста мускулна маса, хипоалбуминемија и намален имунолошки одговор.

 

Катаболизам и губење на мускулната маса

Губењето на мускулната маса кај пациенти со ХОББ, особено во респираторните мускули, дополнително ја влошува состојбата бидејќи ја намалува респираторната ефикасност и толеранцијата на вежбање. Прогресивната мускулна слабост доведува до намалување на физичката активност, која во комбинација со анорексија или намален апетит (чест симптом кај овие пациенти) предизвикува негативен енергетски биланс. Ова создава „маѓепсан круг“ каде што телото не може да ги задоволи зголемените потреби за енергија, што доведува до дополнително влошување на респираторната функција и општа слабост.

 

Цели за исхрана

Целта на нутриционистичкиот план кај пациенти со ХОББ е двојна:

Прво, да се обезбеди соодветен внес на калории и хранливи материи за да се спречи неухранетост и губење на мускулната маса. Ова е од витално значење за одржување на мускулната сила, вклучувајќи ги и респираторните мускули.

Второ, да се подобри квалитетот на животот преку оптимизирање на нутритивниот статус и намалување на симптомите на болеста, како што се слабост и замор.

Пациентите мора да консумираат доволно енергија за да ги задоволат зголемените калориски потреби, но и да избегнуваат прекумерно внесување храна што создава дополнителен товар на белите дробови, како што е прекумерниот внес на јаглени хидрати, што може да го зголеми производството на јаглерод диоксид и да ја влоши хиперкапнијата.

2. Макронутриенти

Адекватниот внес на макронутриенти не само што обезбедува соодветно ниво на енергија, туку и го поддржува метаболичкиот баланс, ја подобрува функцијата на белите дробови и го зголемува општото чувство на благосостојба кај пациентите со ХОББ.

Протеини: Поради високата тенденција за катаболизам и губење на мускулната маса, се препорачува внесот на протеини да биде поголем од стандардните препораки. Вообичаено, 1,2 до 1,5 грама протеини на килограм телесна тежина дневно се препорачуваат за пациенти со ХОББ. Висококвалитетните протеини како што се посно месо, риба, јајца, млечни производи и растителни извори како мешунките и јаткастите плодови се неопходни за одржување на мускулната маса и функцијата на респираторните мускули.

Јаглехидрати: Иако јаглехидратите се основен извор на енергија, кај пациенти со ХОББ се препорачува нивниот внес да биде умерен поради зголеменото производство на јаглерод диоксид при метаболизмот на јаглени хидрати. Внесувањето треба да се фокусира на сложените јаглехидрати од цели зрна, зеленчук и овошје, кои полека ослободуваат енергија и го одржуваат нивото на гликоза во крвта стабилно.

Масти: Мастите треба да бидат важен извор на енергија кај пациенти со ХОББ, бидејќи нивната оксидација произведува помалку јаглерод диоксид од јаглехидратите. Полинезаситените масти, особено омега-3 масните киселини, имаат антиинфламаторно дејство и можат да помогнат во намалувањето на хроничното воспаление. Овие масти може да се најдат во рибата (лосос, скуша), маслиновото масло, јаткастите плодови и семките.

3. Микронутриенти

Микронутриентите играат клучна улога во одржувањето на здравјето и функцијата на пациентите со ХОББ. Поради природата на болеста, многу пациенти развиваат недостатоци на одредени витамини и минерали кои се неопходни за поддршка на имунолошкиот систем, одржување на мускулната функција и намалување на воспалението. Соодветниот внес на микронутриенти може да помогне во управувањето со болеста, да ја подобри респираторната функција и да го намали оксидативниот стрес и воспалението.

 

Антиоксиданси

Оксидативниот стрес е важен патофизиолошки механизам кај ХОББ, бидејќи хроничното воспаление на белите дробови предизвикува зголемено производство на реактивни видови кислород (ROS), што може да ги оштети клетките на респираторниот систем. Консумирањето на храна богата со антиоксиданси може да помогне да се неутрализираат овие штетни молекули и да се намали нивното влијание врз структурата и функцијата на респираторните ткива.

 

Храна богата со микронутриенти

• Храната богата со витамин Ц вклучува агруми (портокал, лимон, грејпфрут), киви, јагоди, бобинки, зелени пиперки и зелка.
• Витаминот Е го има во семките, јаткастите плодови (бадеми, лешници), маслиновото масло, авокадото и зелениот лиснат зеленчук.
• Храната богата со селен вклучува риба, морска храна, јајца и јаткасти плодови (особено бразилските ореви).
• Храна богата со витамин Д, како што се масна риба (лосос, скуша, сардина), јајца, збогатени млечни производи и збогатени житарки.
• Изворите на калциум вклучуваат млечни производи (млеко, јогурт, сирење), збогатени пијалоци од растителна основа (бадеми, млеко од соја), зелен лиснат зеленчук како брокула и спанаќ и збогатени житарки.
• Магнезиумот може да се најде во јаткастите плодови, мешунките, бананите, зелениот зеленчук и семките.
• Храната богата со цинк вклучува морска храна, месо, мешунки и цели зрна.

4. Хидратација кај пациенти со хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ)

Соодветната хидратација игра витална улога во управувањето со симптомите на хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ), особено во поддршката на респираторната функција. Ова е од особена важност бидејќи оптималниот статус на хидратација помага да се разреди густата и вискозна слуз (слуз) во респираторниот тракт, олеснувајќи ја нејзината евакуација преку искашлување. Акумулацијата на густа слуз во дишните патишта не само што може да го отежне дишењето, туку и да го зголеми ризикот од инфекции и акутни иритации. Редовното внесување течности помага да се одржи слузта во течна состојба, што е клучно за непречено функционирање на цилијарните клетки (цилијарен епител) кои се одговорни за транспорт на слуз од белите дробови до устата. Овој „мукоцилијарен клиренс“ е основен механизам за чистење на дишните патишта и одржување на функцијата на белите дробови. Пациентите со ХОББ често имаат нарушен мукоцилијарен клиренс, така што соодветната хидратација е од суштинско значење за да се намали ризикот од стагнација на слуз и појава на секундарни бактериски инфекции.

 

Препорачана дневна количина на течности

Се препорачува пациентите со ХОББ да консумираат најмалку 6-8 чаши вода дневно (приближно 1,5-2 литри), чија количина може да варира во зависност од телесната тежина, физичката активност и климата. Во услови на повисоки температури или зголемена физичка активност, потребата од течност може да се зголеми. Доколку е потребно, пациентите можат да добијат индивидуализирани препораки за хидратација од нивниот лекар или диететичар.

 

Вода за пиење и избегнување на дехидрација

Водата е најдобро решение за хидратација, бидејќи директно и помага на тенката слузница и обезбедува оптимална влажност во респираторниот тракт. Дополнителни течности може да се внесат и преку храна која е богата со вода, како што се супи, чорби и овошје (лубеница, диња, јаболка, краставици). Од друга страна, важно е да се избегнува прекумерно внесување на пијалоци кои содржат кофеин (кафе, чај, газирани пијалоци) и алкохол, бидејќи тие имаат диуретично дејство. Диуретиците го стимулираат излачувањето на вода преку урината, што може да доведе до дехидрација и дополнително влошување на респираторната функција кај пациенти со ХОББ. Дехидрацијата може да ја згусне слузот и да го отежне искашлувањето, што ја влошува симптоматологијата на болеста.

 

Совети за подобрување на хидратацијата

• Пациентите треба редовно да пијат вода во текот на денот, дури и кога не чувствуваат жед, бидејќи чувството на жед не секогаш одговара на реалната потреба за течности, особено кај постарите лица.
• За пациентите на кои им е тешко да пијат големи количини вода истовремено поради диспнеа или други симптоми, се препорачува да пијат мали и чести голтки во текот на денот.
• Одржувањето на влажноста во околината е исто така корисно. Употребата на навлажнувачи на воздух може да помогне да се одржи влажноста на респираторниот систем и да се намали непријатното чувство на сувост во респираторниот тракт.

5. Чести и мали оброци кај пациенти со хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ)

Кај пациенти со хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ), дишењето често бара многу повеќе енергија и напор поради нарушена функција на белите дробови. Ова зголемено оптоварување на респираторните мускули може да доведе до чувство на замор, брзо ситост при јадење и неможност да се проголта доволно количество храна, што може да ја намали целокупната нутритивна поддршка потребна за справување со болеста. Зголемениот респираторен напор, особено кај пациенти со умерена до тешка ХОББ, често резултира со намалена толеранција на големи оброци. Полниот стомак може да изврши дополнителен притисок врз дијафрагмата, намалувајќи ја нејзината способност за правилно проширување, што го прави дишењето уште потешко и помалку ефикасно. Пациентите често доживуваат надуеност, тежина и непријатност при големи оброци, што може да доведе до ограничен внес на калории и важни хранливи материи.

За да се избегне ова непријатно чувство и да се обезбеди подобра нутритивна поддршка, се препорачува пациентите да јадат помали, но почести оброци. Наместо традиционалните три главни оброци, ефективна стратегија е да јадете пет до шест помали оброци во текот на денот. Ова им обезбедува на пациентите континуиран извор на енергија и хранливи материи без преоптоварување на дигестивниот систем или дијафрагмата. Честите мали оброци помагаат да се одржи стабилно ниво на гликоза во крвта, што е од особено значење за пациентите со ХОББ, кои често имаат зголемени потреби за енергија поради хроничен респираторен стрес. Оваа стратегија ја намалува потребата за прејадување и помага да се подобри толеранцијата на храна кај овие пациенти.

 

Препораки за избор на храна

При изборот на храна за мали оброци, потребно е да се истакне важноста на нутритивно густата храна која обезбедува оптимален баланс на макронутриенти (јаглехидрати, протеини, масти), но и на микронутриенти. Протеините како основен елемент за одржување на мускулната маса треба да бидат вклучени во секој оброк, за да се спречи губењето на мускулната маса и да се одржи јачината на респираторните мускули. Изборот на храна треба да вклучува:

• Посните извори на протеини како риба, пилешко, мисирка, јајца и млечни производи со малку маснотии обезбедуваат лесно сварливи протеини.
• Сложените јаглехидрати, како што се производите од цели зрна (интегрален леб, кафеав ориз, овес), кои обезбедуваат стабилен извор на енергија.
• Здрави масти, кои треба да се вклучат преку извори како што се авокадо, јаткасти плодови, семиња и маслиново масло, бидејќи помагаат да се зголеми внесот на калории без преоптоварување на желудникот.

 

Избегнување на големи оброци пред спиење

Полниот стомак пред спиење може значително да го отежне дишењето и да ја намали ефикасноста на дијафрагмата. Ова е особено важно бидејќи пациентите со ХОББ често имаат проблеми со дишењето во текот на ноќта поради промени во положбата на телото и намалена подвижност на белите дробови во лежечка положба. Поради ова, се препорачува оброците да бидат мали и лесни неколку часа пред спиење, за да се избегне непријатноста поврзана со полн стомак и да се подобри квалитетот на ноќниот сон.

6. Избегнување на храна која го влошува дишењето кај пациенти со ХОББ

Пациентите со хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ) често имаат потешкотии со дишењето, што може дополнително да се влоши со одредена храна. Одредена храна има тенденција да предизвика надуеност или гасови, што може да го ограничи движењето на дијафрагмата, клучен мускул за дишење. Ова ограничување го намалува капацитетот на белите дробови и го отежнува дишењето, влошувајќи ги симптомите на болеста. Некои намирници содржат состојки кои го поттикнуваат создавањето на гасови во дигестивниот систем, предизвикувајќи надуеност и непријатност. Пациентите со ХОББ веќе имаат намален капацитет на белите дробови, така што секое дополнително оптоварување на респираторниот систем може значително да го влоши дишењето.

 

Храната која најчесто предизвикува гасови и надуеност вклучува:

• Грав и мешунки (леќа, грашок).
• Зеленчук, како што се брокула, зелка, карфиол.
• Газирани пијалоци, кои содржат јаглерод диоксид и предизвикуваат таложење на гасови во стомакот.
• Лук и кромид, кои содржат сложени шеќери кои не се целосно разградени во тенкото црево и се ферментираат во дебелото црево.
• Целите житарки се богати со нерастворливи влакна, што може да предизвика надуеност ако не се јаде постепено.

 

Механизам на респираторно влошување

Кога се појавуваат гасови и надуеност, притисокот во абдоминалната празнина се зголемува, со што се ограничува природната подвижност на дијафрагмата. Дијафрагмата е најголемиот респираторен мускул кој им овозможува на белите дробови да се прошират за време на вдишувањето. Кога не може да се движи правилно поради надувување, белите дробови не можат доволно да се прошират, што го намалува волуменот на вдишениот воздух и го зголемува отежнато дишење.

 

Стратегии за намалување на надуеноста

Пациентите со ХОББ можат да ги намалат симптомите на надуеност преку неколку стратегии:

Избегнување или ограничување на храната што произведува гас: Иако овие намирници се здрави, пациентите треба да ја консумираат умерено и да бидат свесни за индивидуалните реакции.

Поделување на оброците на помали, но почести порции: Оваа стратегија ја намалува можноста за гасови и тежина во стомакот.

Темелно џвакање храна: Брзото јадење и недоволно џвакање може да доведе до голтање воздух, што исто така може да предизвика надуеност.

Ограничете ги газираните пијалоци: Газираните пијалоци содржат растворен гас кој директно може да доведе до зголемено производство на гас во желудникот.

Зголемете го внесот на влакна постепено: Иако храната богата со растителни влакна е неопходна за здраво варење, пребрзото зголемување на внесот на влакна може да предизвика проблеми со гасовите. Постепеното внесување му помага на дигестивниот систем да се прилагоди.

 

Индивидуална адаптација на исхрана

Важно е пациентите со ХОББ да се консултираат со лекар за да ја прилагодат нивната исхрана според индивидуалните потреби и реакции. Некои пациенти може подобро да толерираат одредена храна од другите, па затоа се неопходни индивидуализирани планови за оброци.

7. Заклучок

Правилната исхрана е критичен дел од целокупната стратегија за управување со хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ). Со правилно приспособени планови за исхрана, може да се обезбеди оптимален внес на енергија за одржување на телесната тежина, поддршка на функцијата на респираторните мускули и минимизирање на воспалителните процеси, кои се од суштинско значење за оваа болест. Пациентите со ХОББ имаат специфични потреби за исхрана кои зависат од нивниот индивидуален статус и степенот на болеста. Треба да се создаде персонализиран план за оброци за да се задоволат нивните специфични потреби, вклучувајќи соодветен внес на калории, макронутриенти, микронутриенти и хидратација.

Со правилно балансирана исхрана базирана на мали, но чести оброци, избегнување на храна која може да го оптоварува респираторниот систем и адекватен внес на антиоксиданси, квалитетот на животот на пациентите може значително да се подобри.